اقدام پژوهی حذف ترس از املا دانش آموزان

بسمه تعالی

اداره کل آموزش و پرورش استان قم

اداره آموزش و پرورش ناحیه4

دبستان دخترانه جمهوری اسلامی

اقدام پژوهی:

جهت شرکت در پانزدهمین برنامه ­ی معلم پژوهنده

عنوان:

چگونه توانستم از طریق حذف ترس از املا دانش­ آموزان کلاس اول گل دبستان دخترانه جمهوری اسلامی را به این درس علاقمند سازم.

پژوهشگر:

نفیسه علمی نیک

سال تحصیلی 90-91

چکیده :

اقدام پژوهی حاضر در سال تحصیلی 1390-91 در پایه اول دبستان جمهوری اسلامی، واقع در ناحیه 4 آموزش و پرورش شهر قم انجام شده است. مسأله ی مورد نظرترس از درس املا در میان دو نفر از دانش آموزان کلاس و سرایت آن در غالب موارد به دیگر دانش آموزان کلاس بوده مساول جانبی جدیدی ایجاد می نمود.گریه و امتناع از حضور در کلاس و حتی غیبت های پیاپی در روزهائی که درس املا در برنامه درسی گنجانده شده بود ، پرخاشگری و ...علائمی بودند که در هر دو این دانش آموزان وجود داشت و یکی از آنها به دفعات دچار شب ادراری شده بود. علاوه بر این مشکلات فردی ، از آنجائی که کلاس درس شامل سی نفر دانش آموز بوده و تقریباهمه ی آن ها از روحیه ای حساس برخوردار می باشند گاه این گریه ها و اضطراب ها گریبانگیر دیگر دانش آموزان شده و حتی تعدادی از دانش آموزان قوی نیز از درس املا اظهار تنفر و بی علاقگی می نمودند و در نتیجه میزان یادگیری آنها در این درس بسیار کم و نامطلوب بود. هدف از انجام این تحقیق، حذف ترس از املا در دانش آموزان مذکور و علاقمندی حداکثری دیگر دانش آموزان پایه اول به درس املا مد نظر بوده است.. بر این اساس، پژوهشگر با استفاده از روش­های علمی (مشاهده، مصاحبه، پرسش نامه و مطالعه) به منظور کسب داده­های لازم، از منابع گوناگون تحقیق مانند: همکاران و مدیر، دانش­آموزان و والدین آن­ها، کتاب­ها، مجلات، اینترنت، اطلاعات حاصل از پرسش نامه­ها، مشاهده­ها، مصاحبه­ها، مطالعه چکیده تحقیقات قبلی، استفاده از یادداشت­های روزانه پژوهشی، بررسی وضعیت خانوادگی دانش­آموزان و ارزیابی نتایج املاهای برگزار شده و نوع شرکت جستن دانش آموزان در این کلاس ها، به تجزیه و تحلیل آن­ها جهت شناسایی عوامل موثر در ایجاد مسأله و یافتن راه­حل­های پیشنهادی پرداخت. سپس به انتخاب چندین راهکار عملی از میان راه حل­های پیشنهادی مبادرت ورزید. آن گاه پس از اعتبار بخشی توسط گروه پژوهش، به اجرای راه­حل­های انتخابی اقدام نمود که عبارت بودند از: 1-برنامه ریزی کلاسی جهت حضور مادران دانش آموزان مورد نظر در جایگاه خاله ی کلاس در زنگ های املا 2-تشکیل گروه های فعال املا در کلاس 3-تشویق دانش آموزان نمونه درس املا به صورت برچسب های رنگی در نمودار کلاسی 5- تبدیل کلاس ریاضی به درسی شاد و مفرح همراه با خمیر بازی استفاده از آهنگ 6- اجرای روش های متنوع املا 7-نزدیکی عاطفی هر چه بیشتر به دانش اموزان مذکور 8- ارائه بازخوردهای مناسب . لازم به ذکر است، پس از اجرای راه­حل­های فوق، پژوهشگر موفق گردید به اهداف زیر دست یابد: تقلیل فراوانی غیبت های غیرموجه کل دانش آموزان از 22 مورد در سه ماه اول سال به 10 مورد در سه ماه آخر سال - رساندن فراوانی علاقمندی به درس املا از 10 نفر به بیست و پنج نفر-ایجاد اعتماد به نفس و بالا رفتن سطح توقعات ایشان از خود به میزانی که همیشه دوست داشتند دیکته ای بدون اشتباه بنویسند-حذف گریه های گاه و بیگاه در کلاس وکمک شایان به حفظ نظم و آرامش در کلاس درس- حذف انگشت نما شدن این دانش آموزان به دلیل گریه هایشان-ابراز رضایت والدین .واز آنجا که اجرای غالب راه حل ها به صورت گروهی و بر روی تمام دانش آموزان صورت می گرفت نتایج مثبت این اقدام پژوهی در مورد سایر دانش آموزان نیز به صورت علاقمندی هر چه بیشتر آن ها به درس املا و تقویت یادگیری این درس نمود پیدا کرد. در پایان این نتیجه به دست آمد که تعامل هر چه بیشتر والدین دانش آموزان کلاس اول با دبستان و حضور آن­ها در فعالیت های مشخص شده در مدرسه ، محبت به جا و شایسته به کودکان جدید الورود دبستان توسط معلم و کارکنان مدرسه ، ایجاد شادی و نشاط در محیط مدرسه و کلاس درس،پرهیز از تنبیه و سختگیری های نابجا در مورد کودکان، ارائه فعالیت­های عملکردی به دانش­آموزان با توجه به تفاوت­های فردی، نیازها و علایق آنان و تشویق­های مناسب،توجه به علایق کودکان و دوری از کلاسی خشک و اجرای ساده و یکنواخت املا در قالب بازی ها فعالیت های هدفدار در افزایش میزان علاقه­مندی آنان به درس بسیار مؤثر بوده است.

کلید واژه ها: املاء –ترس از مدرسه - اضطراب

فهرست مطالب

مقدمه. 3

تعریف مفاهیم کلیدی.. 4

املاء. 4

ترس از مدرسه. 4

اضطراب.. 4

بیان مسئله. 5

هدف از اجرای این اقدام پژوهی.. 8

توصیف وضع موجود( شواهد 1). 9

الف. شاخص‌های کیفی وضع موجود. 9

ب. شاخص‌های کمّی وضع موجود. 11

گرد آوری داده ها و اطلاعات جهت شناسائی عوامل موثر بر ایجاد مساله. 13

الف. پرسشنامه. 13

ب. مصاحبه. 14

ج. مشاهده14

د. مطالعه. 15

تجزیهوتحلیلوتفسیر داده‌ها جهت شناسایی عوامل موثر بر مساله. 16

ادبیات موضوع. 17

الف. پیشینه نظری.. 17

ب.پیشینه عملی.. 18

راه حل‌های پیشنهادی.. 19

اجرای راه حلهای انتخابی.. 20

اعتبار بخشی به راه حل ها21

اجرای راه حل ها21

راه حل اول. 21

نظارت بر اجرای راه حل. 25

مشارکت و نقادی همکاران. 25

راه حل دوم:25

نظارت بر اجرای راه حل. 27

مشارکت و نقادی همکاران. 27

راه حل سوم:27

3-1 دیکته کاغذهای سرگردان. 28

3-2 املای آبکی 28

3-3 املای توپی.. 28

3-4 دیکته گوئی بچه ها29

3-5 کلمه گم شده29

3-6 بازی اسم و فامیل. 29

3-7 املای مشارکتی.. 29

3-8 املای مسابقه ای 29

3-9 دیکته تصویری.. 30

3-10 املای مشورتی.. 30

3-11 املای خمیری.. 30

3-12 املای صوتی.. 30

نظارت بر اجرای راه حل. 30

مشارکت و نقادی همکاران. 31

اصلاح، تعدیل و تغییرات لازم در اجرای راه حلها31

توصیف وضع مطلوب (شواهد2). 31

الف. شاخص‌های کیفی وضع مطلوب.. 32

ب. شاخص‌های کمّی وضع مطلوب.. 32

نتیجه گیری و پیشنهاد 33

منابع و مواخذ. 35

مقدمه:

عشق با دانش متمم میشود
هرکه عاشق شد معلم میشود

روز اول مهر، ماه مهربانی، صدای زنگ دبستان که می­آید دل پر می­کشد به سمت مدرسه. نگاه که می­کنی دانش آموزان را می­بینی که مانند غنچه­های نورسته هر کدام شاخه گلی در دست، دست در دست گرم و مهربان مادر و پدر خویش قدم در راه علم و دانش آموزی می گذارند. اما از دل آنان کسی خبر ندارد. کسی نمی داند چه سوالاتی در اذهان آن­ها نقش بسته. مدرسه را چگونه می­بینند؟ تا چه حد از طریق خانواده و پیش دبستانی با چند و چون مدرسه و دروس آن آشنا هستند؟

در حقیقت اهمیت نوشتن و نیاز به صحیح نوشتن در ایجاد ارتباط با دیگران بر کسی پوشیده نیست. در همین ارتباط از ابتدای آموزش رسمی خواندن و نوشتن، به کودکانمان می‌آموزیم که چگونه بنویسند و اقداماتی در این باره انجام می‌دهیم تا بتوانند آموخته‌های خود را در موقعیت‌های مختلف به کار گیرندو مهمترین ماده درسی که این وظیفه را بر عهده دارد، املای فارسی است. درس املا بنای علمی در یادگیری سایر دروس است و توجه به این مهم، یکی از ضروریات نظام آموزشی ماست که علاوه بر اهمیت آموزشی جنبه ارزشیابی آن نیز مد نظر آموزگاران می باشد. از سوئی همین کارکرد دوم می تواند شامل اضطراب و ترس از آزمون شده و کودک و آموزگار را از دستیابی به اهداف یادگیری و یاد دهی باز دارد. در صورت ادامه ترس، کودک نه تنها آرامش خود را در طول مدتی که در مدرسه است از دست می دهد بلکه این اضطراب ممکن است به دیگر دانش آموزان نیز سرایت کرده و جو کلاس نا آرام گردد.

ترس از یک درس خاص در بعضی جهات با ترس از مدرسه شباهت داشته و به نظر می رسد در یک دانش آموز کلاس اول ابتدائی که هنوز مفهوم تنبیه و تشویق را به معنای واقعی آن در مدرسه درک ننموده است، می تواند دنباله ترس از مدرسه باشد که از ابتدای سال تشخیص داده نشده یا به طور کامل درمان نگردیده است. پس در موقعیت های مختلف بروز نموده و در اقدام پژوهی حاضر، نمود این ترس در درس املا بررسی و پژوهش خواهد شد و راه حل هائی جهت رفع آن طرح و اجرا خواهد گردید.

تعریف مفاهیم کلیدی:

املاء:

املاء یک مهارت زبانی –بیانی است. املاء، فرایند انتقال زبان گفتاری به شکل نوشتاری بر اساس نمادهای ترسیمی و اصول قواعد دستور زبان دستور زبان است ( هاگز 1982). املا نوشتن، عینی کردن میزان رشد و ادراک دانش آموز برای تحریر کلمه ها و جمله هاست. عواملی که در پیشرفت املای دانش آموزان اثر دارد عبارت است از: عوامل جسمی، شناختی و عاطفی.(تقدیسیان1374) [1]

ترس از مدرسه:

ترس از مدرسه [أ‌]که توسط کمپبل [ب‌]تحت عنوان خودداری از رفتن به مدرسه [ت‌]نیز مطرح شده است، سندرمی است که به صورت عدم قدرت نسبت به حضور منظم در مدرسه مشخص می گردد که حداقل باید 5 روز به عنوان زمان پایه طول بکشد و خود با علائم حالت اضطرابی جدی و شکایات بدنی مانند تهوع، دردهای شکمی و سردرد همراه است. در حقیقت این حالت یک ترس واقعی نیست و بیشتر به علت اضطراب جدا شدن از مادر و منزل می باشد و اغلب با علایق وسواسی در مورد سلامت مادر همراه است. مهمترین عامل در درمان، برگردانیدن فوری به مدرسه است (حسینی 1378). [2]

اضطراب:

اضطراب یكی از حالتهای هیجانی یا عاطفی است كه با عناوین دلهره، تشویش، نگرانی و مانند آنها نیز از آن نام می برند. روانشناسان اضطراب و سایر حالات عاطفی را به دو نوع خفیف و شدید یا طبیعی و بیمار گونه تقسیم می كنند. همچنین متخصصان معتقدند كه حالت خفیف هر یك از هیجانها ی انسان نه فقط الزاماً مخرب نیست بلكه وظیفه اصلی پرورشكاران آموختن واكنشهای هیجانی به یاد گیرندگان است. (سرمد تربیت 93) [3]. بر اساس تعاریف ارائه شده ترس و اضطراب کاملا با یکدیگر ارتباط دارند و غالبا شخص قبل از اینکه دچار اضطراب شود، می ترسد. نشانه های زیر غالبا در هر دو مشترک است : شدید شدن ضربان قلب و نبض، کشیدگی عضلات، عرق کردن در اتاقی که مقدار رطوبت و درجه هوای آن معتدل است،پریدگی رنگ صورت و پوست، التهابات معده ای، بی قراری، عدم توانائی در تمرکز، سرگیجه و سر درد. به طور خلاصه تفاوت این دو درآن است که ترس واکنشی است، کمابیش شناخته شده و پاسخی به محرک های تهدیدآمیز می باشد، در حالیکه اضطراب واکنشی است که علل خاصی ندارد و یک حالت عمومی و کلی بوده، غالبا به هدف مخصوص یا مشخصی معطوف نیست. )بیابانگرد پیوند 65) [4]

کلید موفقیت تحصیلی چنین دانش آموزانی رسیدن به اعتماد به نفس و غلبه بر ترس خود می باشد که اگر این مهم از همان ابتدای تحصیل، یعنی پایه اول ابتدائی واقع شود، کودک در سال های دیگرتحصیل و زندگی نه تنها از این درس بلکه از آزمون های دیگر نیز سربلند بیرون خواهد آمد.

بیان مسئله:

اینجانب نفیسه علمی نیک با دو سال سابقه کار در آموزش و پرورش دارای مدرک لیسانس زیست شناسی در سال تحصیلی 1390-91 آموزگار کلاس اول گل دبستان دخترانه جمهوری اسلامی بودم. این دبستان با 262 نفردانش آموز در ده کلاس درس، از تعداد 10 آموزگار و دو کادر اجرائی برخوردار می باشد. ساختمان نسبتا قدیمی این مدرسه در چهار نیم طبقه بنا شده که در نیم طبقه اول سه کلاس درس و دفتر آموزشگاه، نیم طبقه دوم دو کلاس درس ودر نیم طبقه سوم چهار کلاس درس واقع شده است.کتابخانه و محفل انس با قران در نیم طبقه چهارم دبستان قرار گرفته است. دبستان مذکور دارای دو دستگاه رایانه می باشد که یکی از آن ها جهت برنامه های دفتر مدرسه و دیگری جهت استفاده آموزشی آموزگاران در نظر گرفته شده است. هر کلاس دارای کتابخانه ای کوچک با ظرفیت تقریبی سی الی چهل کتاب می باشد.

دبستان جمهوری اسلامی در خیابان کلهری در منطقه ای قرار گرفته که سطح فرهنگی، اقتصادی و سواد مردم آن متوسط و متوسط به پائین است. والدین دانش آموزان کلاس گل نیز که با فراوانی سی نفر در این کلاس درس می خواندند نیز از این امر مستثنا نبوده و در میان آن ها اتباع کشورهای عراق و افغانستان نیز دیده می شد.

دراولین روز سال تحصیلی کلاس اولی ها که جشن شکوفه ها نامگذاری شده، با دیدن چهره های زیبا، معصوم و شاد کودکان از خدا یاری خواستم تا بتوانم آن ها را به بهترین وجه ممکن آموزش دهم. تمام چهره ها خوشحال و خندان بودند. هنگامی که صف دانش آموزان گل به دست به سمت کلاس راه افتاد جز یکی دو نفر از بچه ها بقیه همه می خندیدند. همان جا سر صف از مادران نگران خواستم که وارد سالن نشده و به کودکانشان اجازه دهند که خود با سالن مدرسه و ملاس درس آشنا شوندو جز مادران همان دانش آموزان گریان بقیه با کمال میل قبول کرده و در حیاط مدرسه به انتظار نشستند.

از آنجائی که آن سال اولین سابقه آموزشی من در کلاس اول ابتدائی بود سعی می کردم در بیشتر مواقع با مدیر دبستان مشورت کرده و بهترین راه را انتخاب نمایم. لذا با مشورت با ایشان به این نتیجه رسیدم که بهتر است آن چند دانش آموز نیز به همراه بقیه و بدون حضور مادر وارد کلاس شده و به تدریج پس از آشنائی با دوستان عدم حضور مادر را فراموش نمایند. لذا آن مادران را نیز توجیه کردم که اجازه دهند کودکانشان بدون حضور آن ها به کلاس بروند. لازم به ذکر است یکی از دانش آموزان که اشک از چشمان زیبایش سرازیر بود به همراه خواهر بزرگترش که حدود 14 –15 ساله نشان می داد به مدرسه آمده و مادرش او را همراهی نمی کرد. او نیز با کمی نگرانی ولی سرانجام بدون حضور خواهرش به کلاس وارد شدو در نیمکت ردیف جلو نشست.در ابتدای امر مشکل خاصی توجهم را جلب نکرد. وارد کلاس شدم. با چهره ای بشاش و سلامی گرم و دوستانه. محیط کلاس از روز قبل توسط خودم تزئین و زیبا سازی شده بودو برای ورود دانش آموزان، مهیا. کمی با آن ها حرف زدم و سپس اجازه دادم یک به یک خود را معرفی کنند. برخی با صدای بلند و رسا و تعدادی با اوائی آرام و خجالتزده خود را معرفی کردند. نوبت اورسید. همان دانش آموزی که خواهرش همراهیش کرده بود. حالا دیگر گریه نمی کرد. اما آثار نگرانی در چهره اش هویدا بود. بلند شد و چند ثانیه بعد بی اینکه خود را معرفی کند دوباره نشست. به او نزدیک شده گفتم: دختر قشنگم. ببین همه دوستات اسماشونو گفتن. تو نمی خوای اسمتو بگی تا همه با هم دوست باشیم؟ با دستهای کوچکش مقنعه ام را به سمت خود کشید. متوجه شدم که می خواهد چیزی در گوشم بگوید.کنارش خم شدم تا با این کار هم قد او شده و بتواند حرفش را به من بگوید. بغض کرد و گفت: خانم چرا گذاشتین خواهرم بره حالا من چیکار کنم؟ با این حرف بغضش ترکید و گریه مجالش نداد. به آرامی نوازشش کردم و سعی در آرام کردنش داشتم. برای تمامکلاس از مدرسه و خوبی های سواد صحبت کردم و از دیگر دانش آموزان هم خواستم تا انها نیز حرف بزنند و بگویند که اگر ما مدرسه نیاییم چه خواهد شد. گریه اش باز قطع شد. اما هنوز ناراحت بود.

ناگهان متوجه شدم یکی دیگر از دانش آموزان که در ردیف انتهایی نشسته است گریه می کند. دیدم اگر بخواهم یک یک آن ها را در آغوش گرفته و آرامشان کنم دردی دوا نخواهد شد و تنها به صورت موقت گریه شان را ساکت خواهم کرد. پس برای شاد شدن جو کلاس cd شعرهای کودکانه را روشن کردم و از بچه ها نیز خواستم که با دست زدن شعر را همراهی کنند. دو دختر ناراحتم هنوزخود را معرفی نکرده بودند. ولی با تغییر فضا باز هم به آن ها نزدیک شده و اسمشان را پرسیدم. متوجه شدم دختر اولی نسرین و دیگری زینب است. نسرین دانش آموزی بسیار تمیز و مرتب بود که حتی عطر ملایمی نیز از لباس هایش استشمام میشد. وقتی از او خواستم پای تخته رفته و نقاشی یکی از دوستانش را تکمیل کند پس از تکمیل نقاشی دستمالی از جیب بیرون آورده و پس از زدودن گچ از دستانش آن را در سطل زباله انداخت.

آن روز به خوبی و خوشی گذشت. روز بعد که سال تحصیلی 90-91 با حضور دانش آموزان پایه های بالاتر به طور رسمی آغاز میشد همه دانش آموزان بدون ناراحتی در کلاس حاضر شدند. زینب هم دیگر گریه نمی کرد و با اطرافیان خود حرف می زد. اما نسرین هنوز ناراحت و غمگین بود. کسی همراهیش نمی کرد اما کیفش را در آغوش گرفته بود و حاضر نبود با آرامش خیال در جایش بنشیند. رفتار او توجهم را به خود جلب کرده بودو او ناراحت بود ولی با متانت تمام سعی در پنهان کردن آن داشت. نسرین تا زنگ آخر کیفش را زمین نگذاشت و حتی آن را باز نکرد تا مثل دانش آموزان دیگر از داخل آن چیزی بیرون بیاورد. او را زیر نظر داشتم تا زنگ سوم رسید. از من پرسید که کی به خانه خواهد رفت. پاسخ دادم دو بار دیگر که زنگ بخورد زنگ خانه است. خوشحال شد و سر جایش نشست.

این نگرانی نسرین فردای آن روز هم ادامه داشت و متوجه شدم که هنوز خواهرش او را همراهی می کند. از آنجائی که در پرونده اش چیزیدر مورد عدم حضور مادر در زندگیش چیزی نوشته نشده بود مطمئن بودم که خوشبختانه فرزند طلاق نبوده و مادرش نیزدر قید حیات است. پس با آسودگی خیال از خواهرش در مورد مادر سوال کردم. و متوجه شدم که مادرش به کربلا رفته و دلیل ناراحتی و بی قراری نسرین هم عدم حضور موقت مادر است. لذا اطمینان حاصل کردم که با بازگشت مادر اضطراب و بیقراری نسرین نیز پایان خواهد یافت. و همینطور هم شد. در هفته های آغازین هیچ کدام از دانش آموزان حتی زینب و نسرین مشکلی از لحاظ کلاسی نداشتند. نگاره ها را خوب می آموختند و تکالیفشان را به خوبی انجام می دادند. با پایان فصل نگاره ها و آغاز آموزش نشانه ها از والدین دانش آموزان خواستم که دفتری را با کاغذ رنگی صورتی جلد کرده و به نام دفتر دیکته برای آن ها آماده کنند تا کم کم درس املا را نیز شروع کنیم. اولین جلسه ای که قرار بود این دفتر صورتی را با خود به مدرسه بیاورند هم زینب و هم نسرین غایب بودند.

املای آن روز به صورت تصویری و با وصل کردن کلمات به تصاویر مربوط انجام شد. وبرای جلسه بعدی املا تعدادی کلمه آماده کردم. در روزمذکور نسرین با همراهی مادر به مدرسه آمد ولی حاضر نبود از مادرش جدا شده و به کلاس بیاید. مادرش اظهارکردکه نسرین می گوید نمی خواهد دیکته بنویسد و دوست دارد فقط نقاشی بکشد. قبل از املا هم متوجه شدم که زینب از دل درد شدید به خود می پیچد. این مسئله در روزهای دیگری هم که املا داشتیم تکرار شد. و هر بار به شکلی نمود می کرد. یک روز تهوع و دل درد و روز دیگر گریه و اظهار ترس از املا. و در نهایت غیبت از کلاس درس. با گذشت زمان و افزوده شدن به کلمات درس فارسی هم زمان با درس املا و گریه و بیقراری زینب و نسرین زمینه ناراحتی و اضطراب در تعداد دیگری از دانش آموزان نیز فراهم آمد. حتی برخی می گفتند که کاش به جای دیکته همیشه کتاب کار را بنویسیم. یعنی حتی حاضر به رونویسی بودند اما علاقه ای به دیکته در خود نمی دیدند. با ادامه مساله آرامش روحی در دانش آموزان مخصوصا در زنگ املا از دست می رفت و من نیز از دستیابی به اهداف آموزشی املا باز می ماندم. این، مسئله ای نگران کننده بود. پس تصمیم گرفتم ابتدا روح و روان آن ها را برای این درس آماده سازم. به قول شکسپیر اگر روح آماده باشد همه چیزفراهم خواهد شد. در حقیقت کودکان با ورود به مرحله دوم کودکی که از شش هفت سالگی آغاز شده و تا قبل از مرحله بلوغ جسمی فرد ( یازده دوازده سالگی ) ادامه دارد با تحولات و شرایط جدیدی روبرو می شوند که این تحولات تا اندازه زیادی بر شخصیت کودک و سازگاری های اجتماعی او اثر گذار هستند. ابتدای این دوره که با ورود به مدرسه آغاز می شود اکثر کودکان را دچار نوعی عدم تعادل می کند و سازگاری آنها را با نیازها و انتظارات جدید با دشواری همراه می سازد و آن ها را از لحاظ عاطفی با آشفتگی رو برو می کند. ورود به مدرسه و کلاس کودک را آماده می سازد تا بسرعت تغییراتی را در نگرش ها، ارزش ها و رفتار خود ایجاد کند. (سیف، کدویر، نوری و لطف آبادی 1385) [5] و این دوران گذار از مرحله کودکی اول به کودکی دوم نیازمند حساسیت و توجهات ویژه ای می بشاد تا گذار به سلامت و در کمال آرامش روحی و روانی انجام گیرد.

هدف از اجرای این اقدام پژوهی:

گام اول در موفقیت هر سازمان هدف گذاری صحیح است. بدین معنی که باید با تعیین اهداف، مقصد را برای انتخاب برنامه مسیر و همچنین کنترل آن تعیین کرد. از این رو تعریف اهداف نقش حیاتی در شروع یک فعالیت یا پروژه ایفا می کند و می تواند از دوباره کاری ها جلوگیری به عمل آورد.(شهسواري 1385)[6]

هدف از اجرای این اقدام پژوهی علاقمند سازی دانش آموزان به درس املا بود. ولی همواره باید برای رسیدن به هدف موانع ریز و درشت را در نظر گرفته، جاده را برای رسیدن به هدف پاکسازی نمود. شاید به بیانی دیگر بتوان گفت برداشتن این موانع خود، اهداف جزئی می باشند که باید به آن­ها رسید تا از این طریق هدف نهائی قابل دسترس­­تر باشد . اهداف جزئی نیز در کنار هدف اصلی مد نظر اقدام پژوه بوده است که این اهداف به قرارزیر است:

- ایجاد نظم و برقراری آرامش در کلاس

- علاقمندی تمام دانش آموزان کلاس به درس املا

- انجام فرایند یاد دهی، یادگیری نوشتن و املا به بهترین نحو ممکن

- ایجاد اعتماد به نفس

- دستیابی به رضایت والدین

- ایجاد نگرش مثبت در دانش‌آموزان نسبت به یادگیری درس املا

- بهبود نتایج ارزش­یابی آنان در درس مذکور

از دیدگاه اقدام پژوه وضع مطلوب، داشتن کلاس درس املائی شاد با دانش آموزانی بود که به این درس علاقمند بوده و با تلاش آموزگار و خودشان بتوانند از عهده تمرینات املائی بر آیند.

توصیف وضع موجود( شواهد 1):

املای کلمات یک تکلیف بسیار پیچیده است. زیرا فراگیری آن از یک سو به میزان آمادگی دانش آموز در صحبت کردن و از سوی دیگر به میزان تبحر در ساخت و فراگیری اصول الفبای فا رسی یا نظام نمادهای نوشتاری یعنی شناخت حروف و شناخت و روخوانی کلمات وابسته است.

در املا نمادهای نوشتاری شامل اصول حروف الفبا و قواعد دستور زبان فارسی جانشین نمادهای گفتاری می شود.

املا همان صحبت کردن است با املا صحبت و محاوره های روزانه درقالب حروف وکلمات به صورت عینی و مشاهده پذیر معرفی می شود.(رنجبر سایت پژوهش زبان)[7]

الف. شاخص‌های کیفی وضع موجود

· به منظور آگاهی بیشتر از وضعیت خانوادگی نسرین و زینب به پرونده آنها که در دفتر دبستان موجود است مراجعه کرده و به نتایج زیر رسیدم:

- هردو دانش آموز از اتباع کشور عراق بوده و چون در ایران متولد شده و از ابتدا بوسیله رسانه های ارتباط جمعی و ارتباط با همسایگان وآشناهای ایرانی با زبان فارسی به خوبی آشنا شده اند در لهجه آن ها حتی نشانه هائی از عرب زبان بودن یافت نمی شد.

- هر دو فرزند کوچیک خانواده بودند.

- شغل پدر هر دوی آن ها به گونه ای بود که کمتر در منزل بودند.

· به منظور آگاهی بیشتر از میزان علاقه دانش آموزان از درس املا قسمتی از دفتر ثبت فعالیت های کلاسی را به ثبت مشاهداتم در زمینه فعالیت های آن ها در درس املا اختصاص داده نتیجه مشاهداتم را در این برگه ها یادداشت نمودم که خلاصه آن ها به این ترتیب می باشد:

- تعدادی از دانش آموزان در روزهائی که املا داشتیم دچار دل درد و سرگیجه می شدند.

- بیشتر غیبت ها که غیر موجه هم بود مربوط میشد به روزهای املا.

- روزهائی که زینب و نسرین غایب بودند تعداد کمتری از دانش آموزان نسبت به درس املا اظهار بی علاقگی می کردند.

· پس از جلساتی که با اولیا این دو دانش آموزداشتم متوجه شدم که:

- هر دو در خانه به زبان عربی حرف می زنند و با وجود توصیه سایرین نسبت به مشکلات دو زبانه بودن خودشان علاقه دارند که به این زبان صحبت کنند.

- هر دو فرزند کوچک خانواده هستند.

- نسرین در درست و تمیز انجام دادن کارهایش بسیار با دقت عمل کرده و مثلا اگر از او بخواهند سفره غذا را پاک کند در زمانی طولانی این کار را انجام داده و بارها به کشیدن دستمال بر روی کوچکترین لکه ها مبادرت می ورزد.

- در روزهای املا از صبح که بیدار می شوند اظهار ناراحتی و بیماری می کنند تا جائیکه خانواده را مجاب به استراحت در منزل بنمایند.

- با نوشتن دیکته شب مشکلی نداشته و آن را در کنار مادر و دیگران با آرامش و راحتی می نویسند.

· پس از جلساتی که با اولیا دانش آموزان دیگرداشتم متوجه شدم :

- دانش آوزان از سخت بودن این درس ابراز ناراحتی می کنند.

- تکالیف رونویسی را به املا ترجیح می دهند.

· با نظر سنجی شفاهی از دانش آموزان در مورد میزان علاقمندی به درس املا دریافتم که :

- تنها تعداد انگشت شماری از دانش آموزان به درس املا علاقه دارند.

- تعدادی از دانش آموزان در این نظر سنجی و گفتگو شرکت نکرده و برایشان تفاوتی نداشت.

- تعدادی از دانش آموزان درس املا را خسته کننده و امر نوشتن را کسالت آور توصیف کردند.

- برخی از دانش آموزان بر این باور بودند که اگر در نوشتن املا ضعیف باشند مورد انتقاد خانواده قرار خواهند گرفت. پس درس املا می تواند تعیین کننده ی نوع نگرش خانواده در مورد زرنگ بودن یا نبودن آن ها باشد. و همین مساله املا را درسی ناخوشایند می کند.

· همچنین با بررسی نتایج دیکته های گفته شده در کلاس در طی ماه آبان به این نتیجه رسیدم که:

- بیشتر اشتباهات کلاس مربوط به جا انداختن کلمات و حروف می باشد.

- در 5 نمونه دیکته نوشتاری که در ماه آبان گفته شده بود به طور متوسط در هر جلسه2 الی 3نفر از دانش آموزان غایب بودند یا پس از اظهار بیماری و دل درد مجبور به تماس گرفتن با خانواده شده ومنجر به عدم حضور در کلاس درس املا شده بود.

- نتایج کلی املاها رضایت بخش نبود.

· پس از مشورت با مربی بهداشت دبستان و معاینه کودکانی که از دل درد اظهار ناراحتی می کردند یا دچار تهوع شده بودند اینچنین اعلام نظر نمودند:

- ظاهرا آن ها بیماری جسمی نداشته و تمارض می کنند.

- احتمالا زینب دچار کم خونی بوده وممکن است کسالت و بی قراری او در کلاس مربوط به همین مساله باشد.

ب. شاخص‌های کمّی وضع موجود

· پس از شمارش تعداد غیبت های مکررو غیر موجه یا اظهار بیماری توسط دانش آموزان نتایج دست آمده چنین بود.

جدول شماره 1: جدول درصدفراوانی غیبت دانش آموزان در سه ماه ابتدای سال تحصیلی90-91 براساس موارد غیبت

مؤلفه‌ها

فراوانی

تعداد مواردغیبت در مهر ماه

تعداد موارد غیبت در آبان ماه

تعدادموارد غیبت در آذر ماه

جمع دانش آموزان کلاس

مطلق

5

7

10

30

درصد

16.6

23.3

33.3

100

جدول و نمودار شماره 1 نشان می دهد در طول مهر ماه که هنوز درس املا شروع نشده است تنها 5 نفر غایب بوده اند. اما این تعداد در ماه های آینده به 7 نفر و 10 نفر رسیده! که این میزان غیبت در یک ماه بسیار زیاد بوده و در حد مطلوب نمی باشد.

در این مرحله فرم نظر سنجی ای آماده کرده و طی جلسه ای که با اولیا کلیه دانش آموزان کلاس داشتم به ایشان تحویل داده و به آن ها توضیح دادم که نمی خواهیم مستقیما از کودک بپرسیم کدام درس را دوست دارد و یا از کدام درس ناراضیست. زیرا در این سن بچه ها هنوز مفهوم واقعی نظر سنجی را درک نکرده و ممکن است نتیجه عکس داده و کودک تازه به این فکر بیافتد که می تواند فلان درس را دوست نداشته باشد. پس نظرسنجی به صورت گفتگوی غیر مستقیم با کودک در منزل انجام شد؛ به این ترتیب که در فرم نظر سنجی، نام دروس قرار گرفته و کافی بود والدین بر اساس میزان علاقمندی به دروس مختلف آن ها را به ترتیب اولویت شماره گذاری کنند. با مشاهده نتایج نظرسنجی میزان علاقه دانش آموزان به دروس مختلف دریافتم که تنها 10 نفر از دانش آموزان به درس املا اولویت اول را داده اندوعلاقمند به این درس هستند.(پیوست شماره 1)

· با مشاهده تعداد دفعات بی قراری وگریه های زینب و نسرین در کلاس نتایج به دست آمده به شکل زیر می باشد:

جدول شماره2: جدول درصدفراوانی بیقراری وگریه های ناشی از ترس از املا نسرین و زینب در سه ماه ابتدای سال تحصیلی90-91

مؤلفه‌ها

فراوانی

دفعات بی قراری و گریه در آبان ماه

دفعات بی قراری و گریه در آذر ماه

تعداد کلاس های درس املا در آبان

تعداد کلاس های درس املا در آذر

مطلق

7

8

8

8

درصد

87.5

100

100

100

نمودار شماره 2 : نمودار مقایسه تعداد بی قراری های زینب و نسرین دانش آموزان در آبان و آذرماه سال تحصیلی 90-91

با توجه به جدول و نمودار شماره 2 این دانش آموزان در ماه آذر و جدی تر شدن درس املا بیشتر بی قرار و نا آرام بوده اند.

گرد آوری داده ها و اطلاعات جهت شناسائی عوامل موثر بر ایجاد مساله:

براي اينكه بتوانم تصوير روشني از واقعيت‌ها و رخدادهايي كه در محيط كلاس خصوصا زنگ املا مي‌گذرد عرضه كنم و ادعاي منطقي داشته باشم، لازم بود در درجه نخست شواهد منطقي در اختيار داشته باشم. بنابراين بايد داده‌ها يا اطلاعات مورد نياز در اين باره جمع‌آوري كنم.در اين مرحله نكته مورد توجه اين بود كه داده‌هايي كه جمع‌آوري مي‌كنم بايد به رفتار خودم و ديگران مربوط باشد چون مي‌خواستم در درجه نخست روش و رفتار خودم را تغيير دهم(قاسمي پويا 1382).[8] بنابر این در این قسمت جهت یافتن علل به وجود آورنده مساله و یافتن راه حل هایی مناسب چند مورد از موارد گردآوری اطلاعات را شناسائی و مورد استفاده قرار دادم که عبارتند از:

الف. پرسشنامه

پرسشنامه یکی از آسانترین راه های جمع آوری اطلاعات است. از آنجائیکه پرسشنامه جنبه خود اجرایی داشته و می بایستی به گونه ای طراحی و اجرا شود که پاسخ گو را به جواب دادن ترغیب نماید ( ظهوری 1378)[9] تصمیم گرفتم پرسشنامه ای با یک سوال بازطراحی و در اختیار والدین دانش آموزان و همکاران شاغل در دبستان قرار دهم. سوال مورد نظر این بود" به نظر شما چرا برخی از دانش آموزان کلاس اول از درس املا ترسیده و نسبت به آن بی علاقه اند؟" ( پیوست شماره 2) پس از چند روز پرسشنامه ها جمع آوری و پاسخ های درج شده طبقه بندی گردید.از تعداد سی نفر والدین 5 نفر به دلیل نداشتن سواد و غیره پرسشنامه را تحویل نداده و تمام 11نفر همکار پرسشنامه را تکمیل نمودند. جدول فراوانی پاسخ های اولیا به سوال مذکور به این ترتیب بود:

جدول شماره3 : جدول درصدفراوانی پاسخ اولیا به پرسش نامه ی بررسی علل ترس و بی‌علاقگی دانش‌آموزان نسبت به درس املا

مولفه‌ها

فراوانی

یکنواخت بودن روش تدریس آموزگاران

با نشاط نبودن فضای کلاس املا

مشکل بودن کلمات

جذاب نبودن درس املا برای دانش آموزان

عدم آگاهی اولیا از نحوه املا صحیح

جمع اولیا

مطلق

5

6

3

5

6

25

درصد

20

24

12

20

24

100

جدول فراوانی پاسخ های همکاران به پرسشنامه مذکور به این ترتیب بود:(لازم به ذکر است که برخی پاسخ ها تکراری بوده که تنها یکی از آنها در جمع بندی منظور شده است.)

جدول شماره4 : جدول درصدفراوانی پاسخ همکاران به پرسش نامه ی بررسی علل ترس و بی‌علاقگی دانش‌آموزان نسبت به درس املا

مولفه‌ها

فراوانی

عدم آماده سازی کامل کودکان در مرحله دست ورزی

عدم به کارگیری روش های متنوع املا

تلقین نامناسب خانواده ازجهت دشواری این درس

کافی نبودن تمرینات نوشتن در زنگ های کار فارسی

عدم همکاری کافی اولیا در جهت املای شب به روش درست

جمع همکاران

مطلق

2

3

2

2

2

11

درصد

18.18

27.27

18.18

18.18

18.18

100

ب. مصاحبه:

مصاحبه در حقیقت نوعی پرسشنامه شفاهی است که در آن فرد مورد آزمون به جای نوشتن پاسخ سوال ها اطلاعات خود رابه صورت شفاهی بیان می نماید. در این روش اگر مصاحبه گر بتواند، فضای مناسبی برای مصاحبه شونده ایجاد کند یا احساس اعتماد او را جلب نماید، اطلاعات مفیدی به دست خواهد آورد. (فرشاد گهر و شهیدی 1381)[10]و از دیدگاه نبوی از آنجایی که در زندگی روزمره غالب اطلاعات افراد از طریق مکالمه و به صورت شفاهی بدست می آید و این خود نوعی مصاحبه است، می توان به جرأت گفت که مصاحبه رایج ترین روش کسب اطلاعات می باشد. (نبوی، 1371)[11] لذا مصاحبه را برای روش دوم گرد آوری داده ها و اطلاعات در نظر گرفتم. با استفاده از این روش با سه تن از همکاران شاغل در پایه اول در دبستان جمهوری اسلامی و دو دبستان دیگر گفتگو نموده و اطلاعات مورد نظر آن­ها را نیز جمع آوری کردم. این اطلاعات در جدول زیر موجود می باشد:

جدول شماره 5: فراوانی پاسخ همکاران پایه اول در مصاحبه بررسی علل ترس و بی‌علاقگی دانش‌آموزان نسبت به درس املا

مولفه‌ها

فراوانی

ترس از مدرسه

عدم آمادگی کافی دانش آموزان در مرحله دست ورزی

دو زبانه بودن دانش آموزان و پیامدهای حاصله از آن

جمع همکاران

مطلق

1

1

1

3

درصد

33.33

33.33

33.33

100

ج. مشاهده:

به طور کلی مشاهده ساده هر پدیده اولین گام هر تحقیق علمی است. هر پژوهشگر باید عادت کند تا بطور دقیق مشاهده نماید و رابطة علت و معلولی پدیده ها را دریابد و حقایق را کشف کند تا منطقی­تر و علمی­تر پژوهش نماید. البته مشاهدات ما در حالت عادی کمتر شکل علمی دارد بدین معنی که منظم و مدون نیست.(فرشاد گوهر و شهیدی، 1381). عده ای روش مشاهده را روش کلاسیک تحقیق علمی گویند چون در علوم طبیعی بیشترین کاربرد را دارد. انسان شناسان علاقه زیادی به این روش دارند. در علوم اجتماعی نیز از آن به عنوان روش جمع آوری اطلاعات به معنای تخصصی تر و مبتنی بر مطالعة علمی (نگاه کردن)پدیده ها یاد شده است. (ظهوری 1378).

از آنجائیکه نمی­خواستم ثبت مشاهدات در حین مشاهده باعث آشفتگی و جدائی از مشاهده شوندگان گردد، و با توجه به اینکه ثبت همزمان خطای ناشی از فراموش شدگی را کم میکند (ریاحی 1370)[12] بر آن شدم که تعداد گزینه های مشاهده را حتی الامکان کم کرده و در صورتی که بیم فراموشی می رفت به صورت نامحسوس کار ثبت مشاهدات را انجام می دادم. بر اساس موارد مشاهده شده اطلاعات ارزنده ای در این زمینه بدست آمد :

- نسرین در حین نوشتن املا مدام مشغول پاک کردن کلمات بود.

- زینب دارای کمبود توجه و تمرکز بود.

- روزهائی که نسرین به همراه مادر به مدرسه می آمد حاضر نبود در مدرسه بماند.

- روزی که یکی از این دو غایب بودند بچه­ ها­ی دیگر راضی­تر بودند.

- زینب دچار چشم و همچشمی در بسیاری از زمینه ها بود.

- نسرین هنگام خداحافظی با مادر یا خواهرش هر گاه متوجه حضور من میشد زبانش را فورا به زبان فارسی تغییر می داد.

- روزهائی که زینب در املا تعداد بیشتری غلط داشت پزخاشگر و عصبانی میشد

- در برخی از موارد نسرین با مشاهده غلط های دیکته در حین تصحیح از من خواهش می کرد که با خودکار قرمز کلمه درست را ننوشته و اجازه دهم خودش آن را پاک کرده و درست بنویسد.

- در مواردی که دیکته بدون حضور خود دانش آموز تصحیح می شد نسرین با دیدن رنگ قرمز خودکار در دیکته اش شروع به گریه می رکد و اظهار می نمود که حالا دیگر دفترم کثیف شده.

- نسرین در خلال نوشتن دیکته مدام نگران غلط نوشتن بوده و می گفت: خانم توی دفترم با خودکار هیچی ننویس!

د. مطالعه:

با مراجعه به برخی کتب و منابع معتبر در زمینه ترس دانش آموزان، هر چند پژوهشی نیافتم که به طورجزئی به ترس دانش آموزان از درسی خاص پرداخته باشند و این کمی کارم را مشکل می نموداما به اطلاعات ارزنده ای در زمینه ترس دانش آموزان از مدرسه وچگونگی علاقمند ساختن آن­ها به درسی خاص دست یافته، چنین دریافتم :

- ترس چه ذاتی باشد چه اکتسابی زیان های جسمی، اخلاقی و روانی بسیاری دارد.

- برخی از کودکان در بدو ورود به مدرسه و گذار از مرحله کودکی یک به کودکی دو از ارتباطات جدید اجتماعی ترس داشته و آن را به شکل گریه و بیقراری بروز می دهند و در مراحل شدیدتر این ترس به صورت فوبیای مدرسه برزو و ظهور پیدا می کند.

- در صورتی که ترس دانش آموز از آنچه که می ترسد کنترل و حذف نشود اهداف یادگیری و یاد دهی تحت الشعاء قرار گرفته و مانند نمونه هایی از اقدام پژوهی های مطالعه شده کودک به کل قید مدرسه و درس خواندن را می زندکه بازگرداندن کودک در این مرحله امریست بسیار مشکل و نیازمند صرف وقت.

- کودکان علاقمند به املا و نوشتن در مقایسه با سایرین در درس های دیگر نیز پیشرفت چشمگیری داشته و در اهداف آموزشی دروسی مانند ریاضی و علوم و در سال های دیگر اجتماعی نیز موفق تر خواهند بود. زیرا به راحتی می توانند گفتار خویش را به نوشتار تبدیل کرده وآن را در قالب کلماتی درست ارائه دهند.

(فهرست برخی از مقالات،پژوهش ها و کتب مورد مطالعه در فهرست منابع در پایان اقدام پژوهی موجود می باشد)

تجزیه­و­تحلیل­و­تفسیر داده‌ها جهت شناسایی عوامل موثر بر مساله:

در اين مرحله لازم بود داده‌ها را تجزيه و تفسير نمود تا زمينه و امكان یافتن راه‌حل‌ها و اقدامات مناسب فراهم شود.بدين ترتيب كه با استفاده از اطلاعات بدست آمده و تجزيه و تحليل آن‌ها که حاصل مطالعه وضعيت موجود از طريق تكيه بر اطلاعات جمع آوري شده مي‌باشد اقدام نمود.هدف اقدام پژوه نيز در اين مرحله پيدا كردن تغيير وضعيت موجود است (سيد طاهرالديني،علی 1384) [13]. پس از جمع آوری پاسخ‌های اولیا و همکاران به سؤالات پرسش­نامه، بررسی پاسخ به سؤالات مصاحبه، تبادل نظر با مدیر، معاونین و آموزگاران هم پایه به تجزیه و تحلیل و تفسیر پاسخ­ها پرداخته و دریافتم که عوامل مؤثر در ایجاد ترس و در نتیجه بی‌علاقگی دانش‌آموزان نسبت به درس املا به شرح زیر بود:

1- یکنواخت بودن روش تدریس آموزگاران

2- با نشاط نبودن فضای کلاس املا

3- دو زبانه بودن دانش آموزان و پیامدهای حاصله از آن

4- جذاب نبودن درس املا برای دانش آموزان

5- عدم آگاهی اولیا از نحوه املا صحیح

6- عدم آماده سازی کامل کودکان در مرحله دست ورزی

7- عدم به کارگیری روش های متنوع املا

8- تلقین نامناسب خانواده ازجهت دشواری این درس

9- کافی نبودن تمرینات نوشتن در زنگ های کار فارسی

10-عدم همکاری کافی اولیا در جهت املای شب به روش درست

11-ترس از مدرسه

12- مشکل بودن کلمات

ادبیات موضوع

برای اینکه در مسیر اقدام پژوهی به بیراهه نرفته و از مسیر منطقی دور نگردم برخی از آثار صاحب نظران و اقدام پژوهان را در رابطه با ترس از املا و بی علاقگی به آن مطالعه نمودم و با در نظر گرفتن هدف خود در اقدام پژوهی حاضر، آنها را بررسی،تحلیل و نقد نمودم تا بتوانم از آنها بهترین استفاده را بنمایم. بنابراین نتایج پژوهش های دیگران را در دو بخش پیشینه نظری و عملی بررسی نمودم.

الف. پیشینه نظری:

واقعیت این است که در تمام دنیا نیروی انسانی عظیم و سرمایه های هنگفت اقتصادی در تلاش و گردش است تا کودکان برای زندگی فردای خود و جامعه با روش های صحیح تربیت شوند. پس تلاش همه ما برای حضورموفق کودکان در دبستان در نظام آموزش و پرورش می باشد.(آموزش ابتدائی مهر78)[14].

حال در اقدام پژوهی حاضر، توجه به ارتباط ترس با بی علاقگی نسبت به درس املا مطرح بوده و برای من این مهم بود که ترس باعث بی علاقگی و افت یادگیری املا شده یا بالعکس. به نظر می رسید اگر ما بتوانیم ترس از مدرسه و به طور جزئی از درس املا را از بین ببریم موفق خواهیم شد قدم های بعدی در راه علاقمند سازی به این درس را نیز به راحتی برداریم. زندی معتقد است که یکی از نکات برجسته روش املا آموزی توجه بیشتر به وجه آموزشی نسبت به وجه آزمونی آن است. (زندی 1380ص152)[15]. من نیز با توجه به تحلیل داده هایم به همین نتیجه رسیدم که اگر بتوانم دانش آموزان را به جنبه های آموزشی و جذاب املا متوجه سازم خود بخود زمینه آزمونی و اضطراب­زای این درس از بین خواهد رفت.

برای اینکه در روش تدریس این درس بیشتر ژرف­کاوی کنم لازم بود اهداف املا را در برنامه ریزی آموزشی دوره ابتدائی مرور نمایم.

1- آموزش صورت صحیح نوشتاری کلمه ها و جمله های زبان فارسی

2- تشخیص اشکالات املائی دانش آموزان و رفع آن ها

3- تمرین آموخته های نوشتاری دانش آموزان در رونویسی

بدیهی­ست با نوشتاری که با غلطهای املائی همراه است ارتباط زبانی بین افراد جامعه به خوبی برقرار نمی شود. بنابر این لزوم توجه به این درس کاملا روشن است. علاوه بر اهداف فوق، املا نویسی دانش آموزان را یاری می کند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند:

1- گوش دادن با دقت

2- تمرکز و توجه داشتن به گفتار گوینده( معلم)

3- آمادگی لازم برای گذر از رونویسی (نوشتن غیر فعال)به جمله نویسی و انشا(نوشتن فعال)(منبع قبلی)

از دیدگاه روانشناسان رشد (سیف، کدیور، نوری و لطف آبادی 1385)، این دوره سنین گرایش به دسته و گروه است. یعنی دوره­ای که کودکان به پذیرفته شدن در گروه و تائید از جانب اعضای دسته و گروه توجه زیادی می کنندو بسیار تلاش می کنند تا خود را از نظر ظاهر، گفتگو و رفتار با دسته و گروه همسالان خود تطبیق دهند. به همین علت روانشناسان، این دوره را سن همانند سازی نامگذاری کرده اند.

با توجه به تعاریف فوق، فعالیت در گروه و همانند سازی با آن ها می توانست برای حفظ آرامش و در عین حال نشان دادن توانائی ها بسیار سازنده باشد. البته پیش نیاز رسیدن به این هدف توجه و کنترل مداوم گروه ها و انتخاب هم گروهی­هائی بود که خود از درس املا ترسی ندارند و هنگام نوشتن تمارین املائی با آرامش و بدون نگرانی عمل می کنند.

ب.پیشینه عملی:

در این قسمت به پژوهش­های عملی پیشین مراجعه نموده و مراحل پژوهش و اجرائی کردن راهکارها را برررسی کردم. البته همانطور که پیش از این گفته شد پژوهش در عملی با این موضوع نیافته ولی به موضوعات مشابهی مانند ترس از مدرسه و عوامل گریز از آن و همچین راه های علاقمند کردن دانش آموزان به درس­های مختلف مراجعه کرده و سعی کردم با سبک سنگین کردن نتایج آن ها به راه حلی مناسب و منطقی برسم.

همه ما والدین و مربیان خواهان آن هستیم که فرزندانمان در خانه،کلاس و مدرسه موفق و سربلند باشند. اما عوامل بسیاری بر فرایند یادگیری، آموزش و موفقیت تحصیلی بچه ها تاثیر می گذارند که گاه به رغم نقش تعیین کننده ای که دارند کنترل ان ها از عده و توان ما خارج است. در عین حال عوامل ساده و پیش پا افتاده ای نیز وجود دارند که به راحتی می توانیم از ان ها در جهت پیشبرد اهداف آموزشی و پرورشی و ارتقای عملکرد تحصیلی بچه ها استفاده کنیم. ( زنگی 1388)[16].

نظام آبادی در اقدام پژوهی خود(1388)[17] عنوان می کند: در برخورد اول به نظر می رسد عامل هراس از مدرسه،خود مدرسه باشد. اما بررسی های انجام شده نشان می دهد که این پدیده از خانواده نشات گرفته و مدرسه تنها 20% در ایجاد آن موثر است. حدس می زدم یکی از دلایلی که ممکن است عامل این عدم هماهنگی با مدرسه و به اصطلاح عدم همانند سازی با گروه همسالان بوده و بوجود آورنده ترس و نگرانی از املا، دوزبانه بودن [ث‌] باشد. بنابر این به نتایج چنین اقدام پژوهی هائی با این موضوع نیزمراجعه نمودم.

شریفی در پروژه کارشناسی ارشد خود(کارشناسی ارشد زبان آموزی دانشگاه تهران) به مشکلات زبان آموزی کودکان دوزبانه پرداخته اند. ایشان با توجه به مطالعات و بررسی های خود به این نتیجه رسیده اند که این کودکان در درس املا در مقایسه با دیگر دانش آموزان ضعف بیشتری دارند. باطنی (1379)[18] می گوید:« کودک شش یا هفت ساله ای که به دبستان پا می گذارد جنبه­ی گفتاری زبان مادری خود را می داند: می تواند بگوید و بشنود. مهم ترین گونه های زبان که در مدرسه می کوشد به صورت مهارت های تازه به کودک بیآموزد خواندن و نوشتن است.» و سلیمی[19] معلم پژوهنده برتر کشوری در اقدام پژوهی خود اعتقاد داردکودک دو زبانه علاوه بر سواد آموزی باید زبان آموزی نیز بکند. وی می گوید: اساسا در گوش دادن به متن دیکته شده، دانش آموز فارسی زبان فعالیت جدیدی را تجربه نمی کند. زیرا وی از همان اوان کودکی مهارت های شنیداری زبان فارسی را کسب کرده است. چنانچه «سوادآموز»با شنیدن قسمتی از واژه دیکته شده غالبا کل واژه را تشخیص می دهد. مثلا با شنیدن واژه ی ناتمام« پَرَنـ...»، واژه ی «پرنده»را پیش بینی می کندو چون معنی آن را می داند، در به یادداشتن آنچه که پیش نیاز نوشتن است، نیازمند تلاش و مهارت خاصی نیست.

راه حل‌های پیشنهادی:

پس از گردآوری داده­های لازم از طریق مطالعه کتاب‌ها، مجلات و تحقیقات انجام شده، پرسش­نامه­ها و مصاحبه و مشاهده به تجزیه و تحلیل آن‌ها پرداخته، ضمن تبادل تجربه با همکاران به راه حل­های پیشنهادی زیر دست یافتم:

1. از بین بردن اضطراب دانش آموزان درمنزل

2. استفاده از روش های متنوع املا

3. کم کردن جنبه ارزشیابی و پرداختن بیشتر به جنبه های آموزشی درس املا

4. شاداب سازی محیط کلاس

5. خواندن متن املا به آرامی و کلمه کلمه

6. تمرین متن املا : ابتدا متن املای آماده شده پای تخته با کمک خود دانش آموزان نوشته و تمرین شود سپس از همان متن در املا استفاده شود.

7. تصحیح املا دانش آموزان کنار خودشان

8. استفاده از تغذیه میان وعده مناسب برای دانش آموزانی که دچار کم خونی می باشند.

9. تغییر مکان کلاس

10.کمک گرفتن از خاله کلاس در امر املا

11.آموزش نحوه املا به اولیا

12.پرهیز از استفاده از کلمات نامانوس خارج از کتاب در متن املا

13.استفاده از ارزشیابی لایه ای(تصحیح متن­های املا توسط خود دانش آموز، دانش آموزان دیگر و اولیا)

14.انجام تمرینات درس ورزی برای دانش آموزانی که از این مرحله به نحو مناسب گذار ننموده اند.

15.انجام مدام تمرینات املائی در منزل و گفتن دیکته شب به طور مستمر و هر شب

16.تقویت حافظه دیداری کودکان بوسیله نوشتن بیشتر

17.پرهیز از به کار بردن زبانی غیر از زبان فارسی در منزل

18.به کار بردن روش های مناسب تشویقی

19.انجام دیگته گروهی

20.گرفتن پاک کن از دانش آموزان تا هنگام پاک کردن کلمه ها از متن عقب نیفتاده و دچار اضطراب نگردند.

21.دیکته گفتن به والدین.

22.توجه و محبت به کودک

اجرای راه حل­های انتخابی

پس از تجزیه تحلیل داده ها و مشورت با همکاران و جمع آوری کلیه راه حل های ممکن، لازم بود تا بهترین آنها انتخاب گردد. از نظر من بهترین راه حلی همان روش هائی هستند که قابل اجرا بوده و با شرایط کلاس من مطابقت و با اهداف همسو باشند. لذا برخی از راه حل ها را که قابل اجرا و منطبق با اهداف و شرایط کلاس من نبود حذف کرده و تعدادی از راه حل ها را نیز که مشابه یکدیگر بودند در هم ادغام نمودم تا کار اجرا آسانتر گشته و از دوباره­کاری پیشگیری نمایم. همچنین موارد ابتکاری نیز که در حین کار به ذهنم می رسید افزوده در نهایت راه حل های انتخابی را به این ترتیب ارائه نمودم:

1- همکاری اولیا با آموزگار و تعامل میان هر دو در جهت از بین بردن اضطراب دانش آموز در منزل، گفتن املا شب به نحوه صحیح، پرهیز از به کار بردن زبان های دیگر در منزل در مورد کودکان دو زبانه و محبت و توجه به جا و مناسب به کودکان

2- دقت در فرایند املا که عاری از هرگونه عوامل اضطراب­زا برای کودک باشد. اعم از تمرین متن املا از پیش، پرهیز از استفاده از کلمات خارج از کتاب، شمرده بیان کردن متن املا، توصیه به دانش آموزان در جهت عدم استفاده یا استفاده کمتر از پاک کن در دیکته تا از متن معلم عقب نمانند، تصحیح املا در حضور دانش آموز و ارائه بازخورد مناسب و تشویق به موقع

3- شاداب سازی محیط کلاس از طریق استفاده از روش های متنوع املا

اعتبار بخشی به راه حل ها:

در این بخش لازم بود نظر همکارانی را که تا اینجای کار راهنمائیم کرده بودند بدانم تا مبادا در اثر اشتباه در انتخاب از مسیر دستیابی به هدف دور شوم. استفاده از آراء ديگران طرح را پخته و جامع مى‏كند و به فرمایش مولای متقیان حضرت علی علیه السلام:

مَن شاوَرَ ذَوِى العُقولِ استَضاءَ بِاَنوارِ العُقولِ؛هر كس با عقلا مشورت كند، از نور عقل‏ها بهره مى‏برد.

لذا راه حل ها را جهت اعتبار بخشی و آگاهی از نظر دیگران ارائه نمودم. همکاران و مدیر دبستان و تعدادی از همکاران هم پایه در دبستان های دیگر با این انتخاب من موافق بوده و با دلگرمی هر چه تمام تر مرحله اجرای راه حل ها آغاز نمودم.

اجرای راه حل ها:

راه حل اول:

همکاری اولیا با آموزگار و تعامل میان هر دو در جهت از بین بردن اضطراب دانش آموز در منزل، گفتن املا شب به نحوه صحیح، پرهیز از به کار بردن زبان های دیگر در منزل در مورد کودکان دو زبانه و محبت و توجه به جا و مناسب به کودکان

از همان ابتدای کار به خصوص پس از تشخیص مساله دریافته بودم که بدون همکاری والدین نخواهم توانست در حل مساله موفق باشم. چرا که فرایند یاددهی یادگیری منحصر به مدرسه نبوده و سهم خانواده در این فرایند چشمگیر می باشد. در ابتدای امر لازم بود جلسات بیشتری با اولیای دانش آموزانی که از درس املا ترس داشته یا نسبت به آن بی علاقه بودند داشته باشم تا از نزدیک مساله را حلاجی نموده و مواردی را به ایشان یاد آوری نمایم. طی جلساتی که به طور منظم هر دو هفته یک بار با اولیاء دانش آموزان مذکور داشتم راه حل های مربوط به والدین و انجام شدنی در منزل را با ایشان در میان گذارده و از آن ها خواستم حداکثر همکاری را با من داشته باشند تا بتوانیم با هم گامهائی در جهت موفقیت دانش آموزان، حذف ترس و علاقمند سازی این نوگلان به درس املا برداریم.(تصویر شماره 1)

پس از بیان مسئله و عنوان قسمتی از مشاهداتم برخی از مادران اضهار می کردند که فرزندان دیگر آنها که گاها در امر یادگیری درس املا موفق نبوده اند با انتقال این ترس بی علاقگی را نیز به فرزند کوچکتر خانه منتقل نموده اند. به مادران تذکر دادم که وظیفه ما در چنین مواردی توجیه هر دو فرزند است چرا که آنان با انتقال این ترس و اضطراب زمینه را برای کاهش یادگیری فراهم نموده اند. مادران بیان می کردند که اگر هر شب به کودک تمرین املائی بدهیم قطعا در پیشرفت او موثر بوده و به تدریج اضطرابش هم از نوشتن املا از بین خواهد رفت. زیرا کودکان، خود حاضر نیستند املا بنویسند و می گویند این مشق شب ما نیست!

من به تاثیر تکلیف خانه در یادگیری بی اعتقاد نیستم اما عقیده من بر این است که املای شب هم اگر از حد اعتدال خارج شده و تبدیل به یک کار روزمره و یکنواخت گردد اثر مثبت خود را از دست میدهد. صفارپور(1370) [20] پژوهشی با عنوان بررسی نحوه برخورد معلم، کتاب‏های درسی و دستورالعمل‏های صادره از سوی وزات آموزش و پرورش با موضوع تکلیف شبدانش‏آموزان در پایه های اول، دوم و سوم دوره‏ ابتدایی شهر تهران انجام داد. در این پژوهش نظر 345 نفر از معلمان زن و مرد بررسی شد. 5/84درصد معلمان پایه های مذکور هدف از ارائه تکلیف شب را تثبیت یادگیری دانسته‏اند. این بررسی نشان می‏دهد که 2/89 درصد معلمان امضاکردن تکالیف دانش آموزان را بهترین راه اصلاح و بررسی تکالیف دانش آموزان می‏دانند. درباره‏ء تأثیرات مثبت و منفی تکلیف در نگرش دانش آموزان نسبت به مدرسه، 8/98 درصد معلمان عقیده دارند که زدن مهر صد آفرین در پایین تکالیف شب بیشترین تاثیر مثبت را در نگرش دانش آموزان پایه های اول، دوم و سوم نسبت به مدرسه ایجاد می‏کند. 9/95 درصد معلمان معتقدند که دادن تکالیف تکراری بیشترین تاثیر منفی را در نگرش دانش آموزان نسبت به مدرسه ایجاد می‏کند. به نظر معلمان پایه های اول، دوم و سوم انجام تکلیف شب در موفقیت دانش آموزان موثر است.

بنابر این به اولیا پیشنهاد دادم که تکالیف املائی را از حالت سنتی و کسل کننده خارج ساخته و با متن زندگی کودک در آمیزند تا کودک همواره با نوشتن و یادگیری املای صحیح کلمات درگیر بوده ضمن اینکه از این کار خسته نشده و لذت نیز می برد. به این ترتیب که در مواقع مختلف حتی در خیابان یا پارک یا میهمانی با دیدن یک وسیله یا قرار گرفتن در شرایطی که املای آن را در کتاب آموخته­اند از کودک نحوه­ی نوشتن آن را بخواهند و لازم نیست این نوشتار حتما با مداد و بر روی کاغذ انجام بگیرد. کودک با انگشت بر روی هوا می نویسد و به اصطلاح با هوا نویسی کلمه را نشان می دهد. این امر علاوه برعلاقه ای که برای نوشتن در کودک ایجاد می کند برای او جذابیت نیز دارد. به تدریج خواهیم دید که کودک، خود از ما می خواهد که هوانویسی کلمات مختلف را که انجام می دهد تماشا کنیم و لازم است مادران توجه داشته باشند با کلمات تحسین آمیز او را تشویق نموده و در صورت اشتباه بودن کلمه ی هوا نویسی شده او را راهنمائی کرده تا کودک بتواند نوشتن درست کلمه را کاملا یاد بگیرد. فایده دیگر این روش بی نیاز بودن از پاک کن و عملی بودنش در هر مکان و موقعیتی می باشد. ناگفته پیداست که این روش به عنوان مکملی در کنار نوشتن با مداد و جهت برون رفت از حالت سنتی و خسته کننده­ی املای شب به کار می رود.

خواسته دیگر من از والدین این بود که در هنگام انجام املاهای مداد کاغذی در کنار کودک ننشینند. هنگامی که والدین در کنار کودک نشسته و به او املا می گویند کلمات را بسیار آهسته و شمرده ادا نموده منتظر می مانند تا کودک بنویسد سپس کلمه دیگر را هجی می کنند. حتی دیده شده که برخی مادران وظیفه صداکشی را هم به جای کودک انجام میدهند و تنها کتابت کلمه ای حاضر و آماده برای کودک باقی می ماند. حتی نا خوداگاه اشتباهات کودک را نیزبه سرعت به اون بازتاب داده و از باز شدن ذهن کودک و دقت او در عمل می کاهند. در نتیجه اشتباهات کودک در املاهای خانه به صفر رسیده در حالیکه تمرین او هنوز کافی نبوده است. پس وقتی در مدرسه با روش دیگری مواجه شده و می بیند معلم نمی تواند کنار او ایستاده و به متن نوشته شده­اش دقت ویژه داشته باشد و ایراداتش را حین نوشتن تذکر دهد بی اختیار دچار ترس و اضطراب از درس املا و نوشتن می شود. لذا از مادران خواستم که حین انجام دادن کارهای روزمره و از فاصله دورتری به فرزند خود املا گفته و اجازه دهند خود، اشتباهاتش را فهمیده و آن را بازیابی نماید. و در اثر این فضا سازی کودک که با شرایطی مشابه مدرسه روبرو می شود دیگر در زنگ املا از مواجهه با موقعیتی جدید نمی هراسد. ضمنا به آن ها یادآوری نمودم که تنها از کلمات آموزش داده شده استفاده کنند و هر از گاهی چند متن دیکته ای را آماده کرده در اختیار آنها قرار می دادم تا برای چگونگی متن راهنمائی شوند.(پیوست شماره 3) همچنین یکی از راه هائی که می توان به کودک اعتماد نفس بخشید دیکته کودک به والدین است. که البته والدین به این مسئله عنایت دارند که باید تعدادی از کلمات را از عمد اشتباه بنویسند تا کودک هنگام صحیح کلمات غلط را یافته و صحیح آن را بنویسد. (نمونه ای از املای والدین و ارائه بازخورد دانش آموز در تصویر شماره 2 موجود است)

می رسیم به توجه، محبت و عشق ورزیدن به کودک که هر چند وجودش ضرورت است، زیاده اش سیل گونه و تخریب کننده. ارائه دادن تعریف رضایت بخشی از عشق و علاقه کار آسانی نیست، ولی گرایش بر این است که آن را بر پایه جلوه‏ها و تجلیات آن تعریف کنند. عشق و علاقه‏ای که پدر و مادر نسبت به کودک خود احساس می‏کنند از همین نوع و حتی افزون‏تر از آن‏است؛احساساتی که والدین را دگرگون می‏کند و همه مناسبات آن‏ها را با کودک در برمی‏گیرد. به بیان دیگر، نه تنها حرکات آن‏ها، بلکه طنین صدای آن‏ها، نگاه‏های آن‏ها و دقت و توجهی که نسبت به او ابراز می‏دارند، همه و همه از این عشق و علاقه نشأت می‏گیرد و غنای حقیقی متقابلی از آن به وجود می‏آید.این پیوند مبتنی بر عشق و علاقه، بدون میل متقابل، لذت با هم بودن، با هم آموختن و آگاهی یافتن از امور نمی‏تواند ایجاد شود.عشق و علاقه نسبت به کودک، قبل از هر چیز، ایجاد کردن فضایی گرم در اطراف اوست، البته با در نظر گرفتن این نکته که وی موجودی با ویژگی‏های خاص است.مسئله اساسی از نظر کودک این است که این رابطه در وی ایجاد ایمنی کند. این گفته به معنای حمایت بیش از حد طفل و بیش از اندازه توجه کردن به اونیست، زیرا چنین رفتاری امکان دارد موجب انتقال نگرانی‏ها و تشویش‏های پدر و مادر به کودک شود و او را گرفتار ناامنی و دل‏نگرانی درونی سازد.[21]

والدین باید دقت داشته باشند که یکی از عوامل ترس از مدرسه کودکان خود ایشان هستند. چرا که با محبت های افراطی ونابجا کودک را به خود وابسته و از اطراف ترسان می نمایند. بنابر این به والدین توصیه نمودم که همواره در توجه به کودک تمام جوانب را سنجیده و سپس محبت خویش را بذل نمایند؛ و بالعکس در زمانی که کودک به محبت و اطمینان از حضور مادر نیاز دارد از او سلب اعتماد نکنند. به عنوان مثال ابتدای سال تحصیلی که کودک انتظار دارد همراه مادر در جشن شکوفه ها شرکت کند تنها گذاردن و سفر کردن از ابتدا اضطراب را در دل کودک از نبود مادر ایجاد نموده است که البته با اقدامات بعدی می توان این اضطراب را به آرامش بدل نمود.

سپس با جلسه خصوصی که با اولیای دانش آموزان دو زبانه داشتم با ایشان در مورد مشکلات این مساله و راه حل های آن صحبت کرده و از ایشان خواستم حتی الامکان مدتی زبان فارسی، زبان غالب در خانه باشد تا کودک بتواند به راحتی با آن ارتباط برقرار کرده و در یادگیری مدرسه نیز بهتر عمل کند. البته مادر دانش­آموز بیان کرد که حتی شبکه های مورد علاقه کودکانشان IFILM و شبکه های عرب زبان هستند و قرار شد پس از آن حتما این شبکه ها را مدتی قطع نموده به کودک فرصت دهند تا با تماشای برنامه های کودک از شبکه های ملی ایران زبان فارسی و درک مفهوم خود را تقویت دهد.

البته مادران غالبا به صورت منظم در این جلسات حضور یافته و علاوه بر همکاری در رفع مشکل ترس از املا با تبادل نظر با یکدیگر از تجربیات هم نیز در این زمینه استفاده شایانی می نمودند.

نظارت بر اجرای راه حل

در حین انجام این راه حل و برگزاری جلسات مراقب بودم که ساعات درسی دانش آموزان لطمه ای نخورده و از ساعت هنر یا ورزش آن ها استفاده کرده و پس از آماده سازی کلاس برای فعالیت های خود، آن ها را به خاله کلاس سپرده و جلسه را برگزار می نمودم. و در جلسات نیزاز همفکری تمام مادران استفاده کرده و رئوس مطالب را برای به کار بردن مطالب مفید نگاهداری می نمودم.

مشارکت و نقادی همکاران:

طبق نظر همکار هم پایه ام، اگر از هنرمندی ها و توانائی هایی خود دانش آموزان مخصوصا دانش آموزان مورد نظر در مساله در این جلسات استفاده شود تاثیر مثبت بیشتری خواهد داشت. ضمن اینکه دانش آموزان وقتی مادر خود را درگیر و علاقمند به مسائل مربوط به خود می بینند امیدوار تر و خوشحال تر خواهند شد. لذا من در مواردی سعی نمودم که از دانش آموزان بخواهم تلاوت قرآن ابتدای جلسه یا خواندن متنی زیبا در حد خود دانش آموزان یا حتی ازکتاب فارسی را در جلسه عهده دار شوند.

راه حل دوم:

دقت در فرایند املا که عاری از هرگونه عوامل اضطراب زا برای کودک باشد. اعم از تمرین متن املا از پیش، پرهیز از استفاده از کلمات خارج از کتاب، شمرده بیان کردن متن املا، توصیه به دانش آموزان د رجهت عدم استفاده یا استفاده کمتر از پاک کن در دیکته تا از متن معلم عقب نمانند، تصحیح املا در حضور دانش آموز و ارائه بازخورد مناسب و تشویق به موقع.

همانطور که پیشتر اشاره شد بهتر است درآموزش درس املا به جنبه های آموزشی بیشتر از وجه آزمونی آن عنایت داشت. بر اساس روش تدریس زبان فارسی دوره دبستان باید ابتدا به آموزش کلمات پرداخت و پس از رفع اشکالات فراگیران، آزمون املا را اخذ کرد( زندی 1380). بر اساس این روش پس از آزمون، به طریقه مشارکتی استخراج نتایج صورت گرفته و سپس تمرینات مختلفی برای تقویت مهارت های املا نویسی دانش آموزان انجام می گردد. در این تمرینات هم به مهارت های ذهنی و هم به مهارت های عملی توجه شده است. البته در کلاس درس، هر معلم نسبت به مسائل واقعی شاگردان خود و بر اساس اصل انعطاف پذیری و تفاوت توانائی کودکان چند نوع تمرین انتخاب و اجرا می کند.

بر همین اساس ابتدا کلمات آموزش داده شده در کتاب فارسی را با روش های متنوعی که در اجرای راه حل بعدی خواهد آمد مطرح و تمرین می کردم. گاه این تمارین یک زنگ کامل را به خود اختصاص می داد که چون بسیار جذاب و بازی گونه بود کسالت و خستگی دانش آموزان را در بر نداشته و حتی بعضا متوجه نمی شدند که این همان زنگ املاء ترسناک آن هاست! و به این ترتیب پس از آموزش کامل کلمات وارد دفتر صورتی[ج‌] شده و متنی شامل همان کلمات تمرین شده به بچه ها گفته میشد و آن ها با میل و رغبت می نوشتند.

طبق روش بهمن زندی در کتاب روش تدریس فارسی در دوره دبستان نکته دوم چه در هنگام اخذ املا و چه در تمرینات، این است که واژه ها به صورت واحد های منفرد در نظر گرفته نمی شوند، بلکه به عنوان عناصر سازنده جمله محسوب می گردند. بر همین اساس هر چند در آموزش و آمادگی املا از کلمات منفرد استفاده میشد اما در بخش آزمون تنها جمله گفته میشد. البته برای اینکه دانش آموزان از متن عقب نمانند جملات طولانی در دو بخش گفته میشد. به این ترتیب املا با آرامش برگزار می گردید.

در مرحله تصحیح ابتدا با هدایت خاله کلاس بازی "هر چی یادت مونده" انجام میشد. دانش آموزان در گروه های از پیش تعیین شده هر چه از متن املا به یادشان مانده روی برگه های کوچکی می نویسند. سپس تابلو به تعداد گروه ها تقسیم شده و نماینده هرگروه با کمک هم­گروهی های خود کلمات را روی تابلو می نویسد. در آخر تعداد کلمات شمارش شده وگروه برنده به نحو مقتضی تشویق می شوند. این تشویق شامل دست زدن گروه های دیگر و در مواردی چسباندن ستاره بر روی نمودار کلاسیشان میشود. درخلال انجام این بازی که به اندازه حوصله بچه ها ادامه می یابد، من هر دانش آموز را جداگانه صدا زده و در حضورش متن املارا تصحیح می نمودم و با توجه به نوع اشتباه همان جا از او می خواستم در زیر صفحه یک بار کلمه را بنویسد یادرصورتیکه غلط نوشتن ناشی از عدم درک معنی کلمه بود از او می خواستم به صورت شفاهی یک جمله با آن کلمه بسازد. در مورد تصحیح و ارائه بازخورد برای اینکه تصحیح کردن با خودکار قرمز دفتر بچه ها به قول نسرین خط خطی و کثیف نشود چند مداد رنگی خوشرنگ جایگزین خودکار قرمز کرده در کنار هر واژه غلط یک شکلک ناراحت"L" می گذاشتم. تا اینکه کم­کم در بین بچه ها شایع شده بود ما باید درست بنویسیم تا آدمک خانم معلم خوشحال بشهJ.(تصویر شماره 3)

در مرحله ارزشیابی، گاه ارزشیابی به صورت لایه ای ( خود سنجی، همسال سنجی و...) انجام میشد تا با این روش دانش آموزان علاوه بر اینکه با اشکالات خود آشنا می شوند با اشکالات دوستان نیز آشنا شده و برای رفع آن ها پیشنهاداتی نیز می دهند(تصویر شماره 5). برای تشویق نیز از مهر استفاده می کردم. البته در اعطای مهر به پیشرفت فردی دانش آموز توجه کرده و دانش آموزان با یکدیگر مقایسه نمی شدند. به این ترتیب که قانون تعیین کردیم هر گاه غلط های دیکته از دیکته قبلی کمتر شوند مهر خواهند گرفت ؛ و به ازای هر پنج مهر یک ستاره به نمودار پیشرفت تحصیلی نصب شده در تابلو کلاس اضافه میشد. به این ترتیب دانش آموزان برای گرفتن مهر بیشتر و داشتن ستاره های بیشتر تلاش بیشتری می نمودند.

نظارت بر اجرای راه حل

در حین اجرای این راه حل مراقب بودم که دانش آموزان در مرحله آموزش و یادگیری کلمه را به خوبی اموخته سپس وارد ازمون شوند. همچنین هنگام آماده سازی متن مورد نظر تنها از جملاتی استفاده می کردم که تمامی کلمات ان را از پیش اموخته باشند. گاه برای آموزش بیشتر متن اولیه بر روی تابلو نوشته میشد و ان را با صدای بلند می خواندم. سپس متن را پاک کرده و آن را قرائت نموده و دانش آموزان می نوشتند.

مشارکت و نقادی همکاران

این روش نیز توسط همکار هم پایه و مدیر کلاس به نقادی گذارده شده و طبق نظر مدیر مدرسه برای اینکه دانش آموزان شرطی نشده و تلاششان فقط برای تشویق و گرفتن مهر و ستاره نباشد گاهی به صورت تصادفی مهر نزده و دانش آموز موفق فقط با کف زدن تشویق می شد.

راه حل سوم:

شاداب سازی محیط کلاس از طریق استفاده از روش های متنوع املا

طی اجرای این راه حل روش های متنوعی استفاده شد و هر کدام به گونه ای باعث شاداب سازی محیط فیزیکی و روحی کلاس درس املا می شد. لازم به ذکر است که هر روش تنها چند بار در کلاس انجام مشید. زیرا در صورت تکرار زیاد ملال آور شده و جذابیت خود و ارزش آموزشیش را از دست می دهد. ضمن اینکه تعداد روش های خلاقانه به قدری در املا گوئی زیاد است که هر بار می توان یک روش را طرح و پیاده نمود. لازم به ذکر است که برخی از این روش ها با توجه به جنبه ی آموزشی و گروهی دیگر با توجه به جنبه آزمونی درس املاست.

3-1 دیکته کاغذهای سرگردان:

در این روش تعدادی کلمه بر روی کاغذها نوشته شده و بیشتر سعی شده کلمات کلیدی و مهم درس باشد. سپس این کاغذها میان دانش آموزان توزیع می شود. هر دانش آموز با کلمه ای که در دستش است جمله ای ساخته و دانش آموز بعدی جمله ای که به جمله قبلی مربوط بوده و کلمه خود نیز در آن باشد.جملات ساخته شده توسط چند نفر از دانش آموزان تند نویس پای تابلو نوشته می شود. البته ممکن از در ظاهر روشی سخت باشد ولی با راهنمائی و هدایت معلم بعد از یک یا دو جمله دانش آموزان به راحتی جملات را ساخته و پش می روند. حتی در نهایت یک داستان زیبا نیز از سیر جملات ساخته میشود.

3-2 املای آبکی :

در این روش که در روزهای آفتابی انجام شده و حتی گاهی قسمتی از زمان ورزش را هم می­توان به آن پرداخت. به این ترتیب که هر دانش آموز یک عدد بطری بزرگ دارد که روی در آن سوراخی تعبیه شده. این بطری را پر از آب کرده و بر روی کف حیاط کلمات را می نویسند. از آنجائی که آب بازی، فعالیت محبوب کودکان است از این بازی نیز لذت برده و کلمات در ذهنشان حک می شود. در کلاس من حتی دانش آموزی که مداد را به زحمت در دستش گرفته و می­نوشت، تمام کلمات گفته شده را بر روی زمین نوشته و با خوشحالی مرا از نتیجه کارش مطلع می نمود. (تصویر شماره 5)

3-3 املای توپی:

این بازی نیزدر حیاط انجام می شود. در این روش کلمات کلیدی درس بر روی تکه های کاغذ نوشته شده و بر روی یک توپ پلاستیکی چسبانده می گردد. بچه ها به شکل دایره یا ردیفی می ایستند توپ را به ترتیب برای هم انداخته و هر کس توپ را در دست دارد کلمه ای را که روبرویش قرار گرفته با صدای بلند می­خواند و با آن جمله ای می سازد.

3-4 دیکته گوئی بچه ها:

دانش آموزان گروه بندی شده و با هم یک متن املا تهیه می­کنند.متن ها در گروه ها جابجا شده و یک نفر نماینده گروه برای دیگراعضای گروه دیکته می­گوید.(تصویر شماره 6) این املا ها توسط خود دانش آموزان تصحیح شده و بازخورد مناسب به صورت کتبی یا شفاهی داده می شود. جالب اینجاست که دانش آموزان معمولا دوست دارند برای هم گروهی های خود بازخورد کتبی داده و مانند معلم از کلمات دخترم، نازنینم و گل قشنگم استفاده می کنند و همین امر علاوه بر تقویت املا دوستی میان آن ها را نیز محکمتر می سازد.

3-5 کلمه گم شده:

این بازی که برای تقویت حافظه دیداری بسیار موثر است به این ترتیب می باشد که تعدادی کلمه به صورت صحیح بر روی تابلو نوشته می شود. پس از اینکه دانش آموزان به ترتیب کلمات توجه کافی کردند یک نفر بیرون فرستاده شده و در این فاصله یکی از کلمات حذف یا جابجا می شود. دانش آموز پس از ورود به کلاس باید کلمه را پیدا کرده و دوباره سر جای خودش بنویسد.

3-6 بازی اسم و فامیل:

این همان بازی سنتی اسم و فامیل است با این تفاوت که تعداد خواسته ها مطابق با توانائی دانش آموزان کلاس اولی کمتر شده است. این بازی را می توان به روش گروهی هم انجام داد تا کودکانی که از توانائی کمتری برخوردار هستند در گروه پیشرفت کرده و بتوانند خود به شکل مستقل این بازی را انجام دهند.(تصویر شماره 7)

3-7 املای مشارکتی:

در این نوع املا که گروهی می باشد هر فرد از اعضای گروه یک خط از املا را می نویسد و نتیجه کار هم در پوشه کار گروهی آن ها قرار می گیرد.

3-8 املای مسابقه ای :

در این روش چند دانش آموز که تقریبا هم سطح هستند انتخاب شده و تخته سیاه بین آن ها تقسیم می شود. سپس هر کدام متن را در قسمت مربوط به خود نوشته و فرد برنده مشخص می گردد.

3-9 دیکته تصویری:

در این روش تعدادی تصویر مجسم یا نیمه مجسم از قبل بر روی کاغذ درج شده است که تکثیر و در اختیار دانش­آموزان گذاشته می شود. دانش آموزان باید در تصاویرنیمه مجسم کلمه ای را که مربوط به تصویر است نوشته و در تصاویر مجسم نام تصویر را زیر آن بنویسند. دانش آموزان به این روش بسیار علاقمند بوده و حتی گاهی در زیر تصاویر یک متن کوتاه املائی نیز نوشته می شود.(پیوست شماره 4)

3-10 املای مشورتی:

در این روش که یک روش فعال گروهی است تعدادی کارت واژه در اختیار گروه ها قرار می گیرد. اعضای گروه با همکاری و مشورت با یکدیگر با این کلمات جمله یا متن نوشته و سپس هر گروه متن گروه قبلی را تصحیح نموده و بازخورد کتبی یا شفاهی به آن می دهد.

3-11 املای خمیری:

این روش که برای تقویت دست ورزی دانش آنموزان ضعیف تر بسیار مناسب است با استفاده از خمیر بازی صورت گرفته و دانش آموزان کلمات گفته شده را با خمیر درست می کنند.(تصویر شماره 8)

3-12 املای صوتی

گاهی اوقات دانش آموزان از معلم می خواهند که متن را بارها و بارها تکرار کند و معلم نیز گاه به این خواسته دانش آموز تن داده و همین عمل باعث کندی او در نوشتن می گردد. در این روش از قبل متن املا را شمرده خوانده و بر روی نوار لوح فشرده ضبط می نمودم. سپس سر کلاس لوح را اجرا می کردم و دانش آموزان چون مطمئن بودند که نمی توانند از دستگاه بخواهند که دوباره جمله را تکرار کند با دقت گوش داده و به سرعتش می نوشتند.

نظارت بر اجرای راه حل

در خلال اجرای این فعالیت ها مراقب بودم که هنگام فعالیت های گروهی برخی دانش آموزان که حس ریاست طلبی دارند به دیگر اعضای گروه زور گوئی نکرده و میان گروه ها عدالت و دوستی برقرار باشد.

در موارد انفرادی هم توجه خود را به طور مساوی معطوف همه افراد می نمودم. مثلا در حیاط و در هنگام اجرای دیکته آبکی هر دانش آموز کلمه را به سرعت نوشته و دوست دارد من بالای سر او باشم و کلمه اش را ببینم و من به آن ها توضیح می دادم که باید کلمه های نوشته شده ی همه بچه ها را ببینم و لذت ببرم.

از آنجائیکه برخی از روش ها جنبه آموزشی دارند پیوسته مراقب بودم که تمام دانش آموزان آموز ش لازم و کافی را بگیرند.

مشارکت و نقادی همکاران:

درحین اجرای این روش ها هم همکاران و مدیر و معاون دبستان همواره مشارکت و نقادی داشتند، در مورد تعدادی از فعالیت ها نظرات سازنده ای دادند که با توجه به نظر ایشان روش را اصلاح و دوباره تکرار نمودیم. مثلا همکاران اعتقاد داشتند که املای خمیری می تواند برای دانش آموزان ضعیف تر جذاب و مفید باشد اما در مورد دانش آموزان قوی خسته کننده است. بنابر این قرار بر این شد که کلمات گفته شده با توجه به تفاوت های فردی آ ن ها انتخاب شوند. مثلا برای یک عده کلمه و برای عده دیگر جمله برای ساخته شدن گفته شد.

اصلاح، تعدیل و تغییرات لازم در اجرای راه حل­ها

در خلال اجرای راه حل ها گاهی به مشکلاتی بر می خوردم که خوشبختانه با همکاری مدیر و معاون دبستان در حد امکان اصلاح و دوباره اجرا می شد. مثلا در مورد جلساتی که اولیا دانش آموزان داشتم هر جچند خاله کلاس در میان دانش آموزان حصور داشت اما لازم بود گاهی مدیر و معاون نیز کلاس را کنترل نمایند.

همچنین در اجرای روش ها از آنجائیکه روش ها فعال و گروهی بوده و مستلزم مشارکت و همکاری حداکثری اعضای گروه، خواه ناخواه شلوغی و سرو صدا ایجاد می شدکه گاهی مجبور میشدیم برای اینکه این شلوغی مزاحم کلاس های دیگر نگردد کلاس را در زیر زمین که مفروش بود برگزار نمائیم و گاهی به اتاق محفل قرآن و گاه به آزمایشگاه می رفتیم.

توصیف وضع مطلوب (شواهد2)

همانطور که در بخش توصیف وضع موجود و شواهد 1 بیان شد، تعدادی از دانش آموزان کلاس اول گل از درس املا ترس داشته و پیش از املا و در حین برگزاری آن بیقرار بوده و گاه گریه می کردند. تعدادی از آن ها علاقه ای به حضور در کلاس املا نداشته حتی گاهی غیبت می نمودند.

اما در این قسمت یعنی توصیف وضع مطلوب که مربوط به پایان سال تحصیلی یاد شده و پس از اجرای راه­حل­ها می­باشد، نتایج حاصله در قالب شاخص‌هاي کيفي و کمي به شرح زیر ارائه می­گردد:

الف. شاخص‌های کیفی وضع مطلوب

1-نتایج آزمون مداد ـ کاغذی املا قابل قبول بوده و نشانگر پیشرفت بسیارخوب دانش­آموزان در درس املا می­باشد.

2.دانش­آموزان پیش از املا و در حین برگزاری آن هیچ گونه بی قراری و ناآرامی ندارند

3.به درس املا و فعالیت­های آن علاقه­ی وافری نشان می­دهند.

4.فعالیت­های املا را در منزل و در دبستان به دقت انجام می­دهند.

5.دفترهای صورتی خود را، تمیز و مرتب نگه داشته­اند.

6.با روحیه­ی شاد، در کلاس درس املاحاضر می­شوند.

7.اولیای دانش­آموزان از پیشرفت درس املای آنان ابراز خرسندی می­کنند.

8.با کاربرد املا و اهمیت آن در زندگی و در یادگیری دروس دیگرتا حدودی زیادی آشنا هستند.

9.هنگام انجام فعالیت­های املا با اعضای گروه خود مشارکت دارند.

ب. شاخص‌های کمّی وضع مطلوب

· پس از شمارش تعداد غیبت های غیر موجه یا اظهار بیماری توسط دانش آموزان در پایان سال و پس از اجرای راه حل ها نتایج دست آمده چنین بود.

جدول شماره 6: جدول درصدفراوانی غیبت غیر موجه دانش آموزان در سه ماه آخرسال تحصیلی90-91 براساس موارد غیبت

مؤلفه‌ها

فراوانی

تعداد مواردغیبت در اردیبهشت

تعداد موارد غیبت در فروردین

تعدادموارد غیبت در اسفند

جمع دانش آموزان کلاس

مطلق

3

5

2

30

درصد

10

16.6

10

100

جدول شماره 6 و نمودار مربوط به آن نشان می دهد در طول سه ماه اخر سال تحصیلی تعداد غیبت های غیر موجه به 10 غیبت در کل سه ماه تقلیل یافته که این میزان، کاهش خوبی را نشان میدهد. و نشاندهنده افزایش میزان علاقه دانش آموزان به درس املا از طریق حذف ترس از این درس می باشد.

در این مرحله مجددا فرم نظر سنجی ای آماده کرده و طی یکی از جلساتی که با اولیا دانش آموزان داشتم به آ نها ارائه داده تا نتیجه آن را بنویسند با مشاهده نتایج نظرسنجی میزان علاقه دانش آموزان به دروس مختلف دریافتم که 25 نفراز دانش آموزان علاقمند به درس املا هستند.

· پس از اجرای راه حل ها تعداد دفعات گریه و بیقراری نسرین و زینب نیز به صفر رسید که در این مرحله نیازی به رسم جدول مقایسه ای برای درصد فراوانی صفر نمی باشد.

نتیجه گیری و پیشنهاد :

یکی از اساتید در کلاس های ضمن خدمت می گفت :"دانش آموزان در کلاس اول یاد می­گیرند که بخوانند و بنویسند تا در پایه های بعدی بخوانند و بنویسند تا یاد بگیرند." و این، درجه اهمیت خواندن و نوشتن را در پایه اول مشخص می کند. اگر کودک در این پایه مهم تحصیلی از نوشتن و از اشتباهات خود ترس داشته باشد، چه بسا سایه ی این ترس همواره در تمام مقاطع او را دنبال کن و از دستیابی او به اعتماد به نفس جلوگیری نماید. گاه ترس ناشی از عدم اطمینان به اطراف است کودک می ترسد که اگر اشتباه کند مورد انتقاد واقع گردد و این ترس منجر به فراری شدن و بی علاقگی نسبت به درس می گردد. پس اگر می خواهیم او را به موضوع مورد نظر علاقمند سازیم لازم است که ابتدا عامل بوجود آورنده آن، یعنی ترس را از بین ببریم. سپس طی مراحل مختلف علاقه را به وجود آورده و یادگیری را در ذهن او تثبیت نمائیم.

در این اقدام پزوهی همانگونه که گزارش آن رفت ؛ اقدام پژوه توانست با تکیه بر راهنمائی همکاران، مطالعه کتب و استفاده از تجریبات گذشته و مشاهدات دقیق مشکل دانش آموزان خود( ترس از املا و بی علاقگی نسبت به آن ) را رفع کند و از وضع نامطلوب موجود به سمت وضعیت مطلوب حرکت نماید.

با همه این تفاسیر لازم به نظر می رسد که حتی در صورت عدم وجود ترس ظاهری در میان دانش آموزان به درس املا عنایت بیشتری شده و با ایجاد تنوع در اجرای آن از اضطراب و بیقراری دانش آموزان پیشگیری گردد.

منابع و مواخذ:

[أ‌] school phobia

[ب‌] Campbell

[ت‌] school refusal

[ث‌] bilingual

[ج‌]از آنجائی که رنگ محبوب اکثر دختر بچه ها صورتی است ،از همان ابتدای آموزش املا دفاتراین درس با کاغذ رنگی صورتی جلد شده ، به نام «دفتر صورتی »خوانده میشد.

[1] تقدیسیان ،شکوه- درس املا(مقاله) - رشد معلم دی 1374 –شماره 114

[2] حسینی ، ابوالقاسم- ترس از مدرسه و روش های پیشگیری و درمان آن (مقاله)–اصول بهداشت روانی –بهار 1378- شماره اول

[3] سرمد، غلامعلی –مقایسه اضطرابدانش آموزان دختر و پسر(مقاله)- تربیت –آذر 1373- شماره 93

[4] بیابانگرد،اسماعیل –ماهیت ، علل و چگونگی ترس در کودکان (مقاله)–پیوند –تابستان 1371- شماره 65

[5] سیف،سوسن. کدیور،پروین. کرمی نوری،رضا. لطف آبادی ،حسن-(1385)روانشناسی رشد-انتشارات سمت

[6] شهسواری ، محمد رضا ؛(1385 ) راهکار مدیریت www.mgtsolution.com

[7] رنجبر، زهرا- سایت پژوهش زبان ؛pajoheshezaban.persianblog.ir

[8] قاسمی پویا، اقبال؛(1382) راهنمای معلمان پزوهنده

[9] ظهوری ، قاسم ؛( 1378) کاربرد روشهای تحقیق علوم اجتماعی در مدیریت ، تهران‌. انتشارات میر.

[10] فرشاد گوهر ، ناصر - محمد حسن شهیدی ؛(1381) روش تحقیق و مأخذشناسی در علوم اجتماعی ، شرکت چاپ و نشر بازرگانی ،.

[11] نبوی ، بهروز ؛(1374) مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم اجتماعی ، تهران ، انتشارات فروردین ،

[12] ریاحی ، غلامحسین ؛(1370) آشنایی با اصول روش تحقیق ، تهران ، نشر اشراقیه ،.

[13] سید طاهرالدینی،علی(1385)پژوهش کاربردی در تعلیم و تربیت -نشر آرمان

[14] آموزش ابتدائی –مهر 1378

[15] زندی ،بهمن(1380) روش تدریس زبان فارسی - سمت

[16] زنگی مینا( 1388) چگونه توانستم مهدیه دانش اموز کلاس اول را بعد از سه ماه ترک تحصیل به مدرسه بازگردانم.(اقدام پزوهی) مرکز تحقیقات

[17] نظام آبادی ،مریم( 1388 ) چگونه توانستم علل رفتار مدرسه گریزی برخی از دانش آموزانم را در پایه اول از بین ببرم. (اقدام پژوهی ) مرکز تحقیقات

[18] باطنی ، محمد رضا(1379) زبان و تفکر- انتشارات فرهنگ معاصر

[19] سلیمی ، اسماعیل_1386)چگونه توانستم ضعف املی دانش اموزان...را برطرف سازم (اقدام پژوهی)مجموعه گزارش های منتخب اقدام پژوهی معلمان پژوهنده استان آذربایجان غربی

[20] صفارپور، عبدالرحمن(1372). بررسی نحوه برخورد معلم، کتابهای درسی و دستورالعمل‏های صادره از سوی آموزش و پرورش با مسئله تکلیف شب دانش آموزان در پایه های اول، دوم و سوم دوره ابتدایی در شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‏شناسی وعلوم تربیتی علامه طباطبابی.

[21] محمدکاری، عبدالحسین ؛ رمز و رازهای آموزش مناسب فرزندان ؛( مقاله)؛پیوند 273